Odprawa posłów greckich Stylizacja i motywy antyku
Odprawa posłów greckich oryginalną tragedią w duch antycznym
Renesansowi twórcy byli olśnieni starożytną kulturą jako całością. Antyk określił renesans, stał się głównym źródłem tej epoki. Najświatlejsze umysły epoki studiowały historię starożytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz języki.
Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego twórcę epoki odrodzenia, gdyż dbał on o artyzm języka, kształt swojego stylu i formę uprawianych gatunków, a nade wszystko posiadł wszechstronną wiedzę. Jego obfita twórczość nierozerwalnie łączy się z antykiem:
W tragedii humanistycznej „Odprawa posłów greckich” – treść utworu nawiązuje do mitu trojańskiego, który był często wykorzystywany przez tragików greckich – tym samym pisarz nawiązuje do wydarzeń z „Iliady” Homera.
Historia wojny trojańskiej była powszechnie znana ludziom XVI wieku. Treść dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maskę (pretekst), pod którą autor ukrył ważne współczesne problemy polityczne. Rozważył problem: kiedy państwo jest silne, a kiedy słabe. Sens rozważań autora ma charakter uniwersalny (dotyczy każdego państwa w każdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wówczas jeszcze silna
i znacząca w Europie, ale już z pierwszymi przejawami słabości. Kochanowski chciał więc przestrzec rodaków przed tym, że niewłaściwa polityka może doprowadzić do upadku państwa, tak jak Troję. W tekście są fragmenty świadczące o takich intencjach autora.
1. Druga wypowiedź chóru („Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”) jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby.
2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo.
3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem.
4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.
5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu.
6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.
Jednak Kochanowski nie trzyma się jednak niewolniczo założeń greckich: nie ma ty samego momentu klęski – jest tylko jej zapowiedź; bohaterowie nie są tu w sytuacji bez wyjścia (Parys może oddać Helenę, posłowie greccy mogą zadecydować inaczej); nie ma fatum – ludzie sami decydują o swym losie; Autor używa nazewnictwa Rzymskiego; nie liczy się z epoką (używa nazw typowych dla Renesansu – szlachta, Bóg, Rzeczpospolita, sejm, itp. ogólnie realia tamtejszej Polski)
„Odprawa posłów greckich” tragedia w stylu antycznym.
Jest to pierwsza i jedyna w polskiej literaturze oryginalna tragedia renesansowa w duchu antycznym. Napisana została wierszem sylabonicznym, w większości białym, używanym przez tragików greckich. Utwór ten podejmuje ambitnie starożytny wątek upominania się Greków o uwięzioną przez królewicza trojańskiego Parysa – Helenę, żonę króla Sparty. Kochanowski skorzystał jednak nie tylko z antycznego wątku, ale także oparł się na starożytnych wzorcach dotyczących budowy tragedii, charakteru postaci, prostoty stylu. Dramat Kochanowskiego przejawia zatem klasyczną regułę jedności czasu i miejsca akcji(miejsce- rzecz się dzieje cały czas na Placu Publicznym, akcja- zwęża się do wątku politycznego, nie ma tu wyeksponowanych innych wątków), oraz koncentracji akcji do jednego dnia (zburzenie Troi zostało przedstawione w proroctwie Kasandry). „Odprawa…” składa się z 5 aktów – epizodów (gr. epeisodian), dzielonych trzema wiążącymi się z akcją pieśniami Chóru. Nie ma natomiast pieśni wstępnej i końcowej. Według zasad Arystotelesa bohaterowie tragedii są charakterami. Kochanowski realizuje tę zasadę obdarzając swoje postacie ogólnymi cechami społecznymi. Aleksander to uosobienie prywaty, Antenor – politycznej mądrości i sprawiedliwości, Priamus – słabości i niezdecydowania monarchy. Kochanowski stosuje także antyczny podział utworu na cztery części z punktu widzenia rozwoju zdarzeń, czyli: protasis (zaznajomienie z tematem), epitasis (rozwój wątków, pojawienie się konfliktu), katastasis (część, w której powikłanie dochodzi do szczytu) i katastrophe (niepomyślne, tragiczne rozwiązanie). Powyższe cechy potwierdzają klasyczność utworu. Istnieją jednak także odstępstwa np. brak jasno określonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego. Nie ma też głównego bohatera zaznaczonego piętnem tragizmu – czyli takiego, który musi wybrać pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami.
Mając na uwadze klasyczne wzorce tragedii, jakimi posłużył się Kochanowski w „Odprawie…”, należy zauważyć jej aluzyjny charakter, odnoszący całą akcję utworu do współczesnej polskiej rzeczywistości. Utwór opowiada zatem o polskich sprawach politycznych, o wewnętrznym rozłamie szlachty, prywacie, gadulstwie na
sejmach, braku gotowości bojowej. Postać Priamusa jest dla współczesnych Kochanowskiego ostrzeżeniem przed niemocą władzy. Istnieje również interpretacja wskazująca na treści uniwersalne, która traktuje „Odprawę…” jako wielką metaforę, ukazującą, czym może grozić w przyszłości krótkowzroczność polityczna.
